Bazı hallerde, şüpheli veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorgusunun yapılması sırasında yasal zorunluluk olarak müdafi bulunması gerekmektedir. Zorunlu müdafilik müessesi hukukumuzda Ceza Muhakemesi Kanunu uyarınca düzenlenmiştir. CMK md.150/2-3’ e göre dört halde zorunlu müdafi imkanı getirilmiştir. Zorunlu müdafilik, savunmanın gereği gibi yapılması ve böylece adil yargılanmanın sağlanması amacıyla kabul edilmiştir. Zorunlu olduğu halde müdafinin olmaması durumunda yapılan ifade alma ve sorgu işlemi hukuka aykırıdır. Bu şekilde yapılan işlemlerin delil niteliği bulunmamaktadır.
CMK md.150/3 uyarınca alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlardan dolayı soruşturma ve kovuşturma yapılması için zorunlu müdafi bulunması gerekmektedir. Şüpheli veya sanığın talebi aranmamaktadır. Avukat, vekaletnameye gerek olmaksızın şüpheli veya sanığın müdafiliğini üstlenmiş olur ve müdafin hak ve yetkilerine sahip olur.
Alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlarda savunmanın avukat tarafından yapılması daha da bir önem taşımaktadır. Çünkü sanık kendi kendini savunması halinde, dosyayı inceleme hakkı gibi savunma açısından önemli bazı haklarını kullanamaz. Sanık suçun ve ileride göreceği cezanın sonuçlarını yeterince değerlendiremeyebilir. Bu sebeple de müdafi yardımına ihtiyacı bulunmaktadır. Kanun koyucu da bu şekilde düşünüp zorunlu müdafilik müessesini düzenlemiştir.
CMK'nın 150/3 maddesinde şart koşulan beş yıllık ceza süresinin, suçun basit hali için öngörülen temel cezaya göre mi yoksa uygulanması zorunlu nitelikli haller ile cezayı ağırlaştırıcı nedenlerin de dikkate alınması suretiyle belirlenecek cezaya göre mi tespit edileceği noktasında görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun içtihatları doğrultusunda genel uygulama beş yıllık ceza süresinin, suçun basit hali için öngörülen temel cezaya göre belirlenmesi şeklindedir. Ancak Yargıtay 16. Ceza Dairesi’nin görüşüne göre yasada öngörülen cezanın üst haddinin, nitelikli hal ve ağırlaştırıcı nedenler de gözetilerek saptanması gerektiğinden beş yıllık sürenin bu şekilde belirlenmesi gerekmektedir.
Alt sınırı beş yıl ve daha aşağı hapis cezası gerektiren suçlarda zorunlu müdafilik müessesi bulunmamaktadır.
150/3 Kapsamında Yargıtay Kararları
“5237 sayılı TCK'nin 142/2-h, 143.maddelerinde öngörülen suçun gerektirdiği cezanın alt sınırı dikkate alınarak 5271 sayılı CMK’nin 150/3 ve 196/2. maddeleri uyarınca sanığa zorunlu müdafii atanması gerektiği gözetilmeden, yargılamaya devam edilerek aynı Kanunun 188/1 ve 289/1-h maddelerine aykırı davranılması suretiyle savunma hakkının kısıtlanması, bozmayı gerektirmiş…” (6. Ceza Dairesi 2020/4884 E. , 2021/1312 K.)
“CMK'nın 150/3 maddesine göre; şüpheli veya sanığın talebi olup olmadığına bakılmaksızın, özel avukatı olup olmadığı da ayrıca araştırılmaksızın alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı yapılan soruşturma veya kovuşturmada bir müdafii görevlendirilmek zorundadır. Şüpheli veya sanığın talebi olmasa, hatta kendisine hukuki yardımda bulunması için görevlendirilen avukatı istemese ve reddetse bile, iddia veya yargılamaya konu suçun cezasının alt sınırının beş yıldan fazla olması halinde zorunlu müdafilik uygulama alanı bulacak ve bu durumda şüpheli veya sanığın yanında avukat bulunmaksızın yapılan tasarruflar hukuka aykırı kabul edilecektir.” (16. Ceza Dairesi 2019/10295 E. , 2020/6441 K.)