İş sözleşmelerinin, İş Kanunu m. 24 ve 25’te gösterilen haklı nedenlere dayanılarak feshedildiğinin ileri sürülmesine rağmen gerçekte böyle bir neden mevcut olmaması durumunda veya fesih hakkı hak düşürücü sürede kullanılmamışsa ya da usulüne uygun bir şekilde iş sözleşmesi sonlandırılmamışsa haksız fesih ortaya çıkar.
İşçinin Haklı Feshi
İş Kanunu m. 24 işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesini düzenlemiştir. Bu maddeye göre işçi üç koşulda sözleşmeyi feshedebilir. Bu koşullar;
Sağlık sebepleri;
İşçi, işin niteliğinden doğan bir sebeple sağlığını veya yaşayışını kaybetme tehlikesi içinde olursa,
İşçi, sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işvereni yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan durumlar;
İşçi, iş sözleşmesi yapıldığı anda işveren tarafından sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış bilgi verilerek yanıltılırsa,
İşveren tarafından işçinin aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söylenir, davranışlarda bulunursa veya cinsel taciz söz konusu olursa,
İşveren tarafından işçinin aile üyelerinden birine karşı gözdağı verilir ise, veya kanuna karşı davranışa özendirilir, kışkırtılır, sürüklenir, yahut hapsi gerektiren bir suç işlenirse veya şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunulursa,
İşçi, diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğrar ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa,
İşveren tarafından ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplanmaz veya ödenmezse, ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye az iş verilmesi durumunda aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenmezse işçi bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Zorlayıcı sebepler;
İşyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden itibaren 6 iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl sonra kullanılamaz.
İşçinin Haksız Feshi
İşçi belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı neden olmaksızın bildirim sürelerine uymadan feshetmesi durumunda işverene ihbar tazminatı ödemek zorundadır. İhbar süreleri;
İşi 6 aydan az sürmüş olan işçi için 2 hafta,
İşi 6 ay ile 1,5 yıl arasında süren işçi için 4 hafta,
İşi 1,5 yıl ile 3 yıl arasında süren işçi için 6 hafta,
İşi 3 yıldan fazla süren işçi için 8 haftadır.
Borçlar Kanunu’na tabi ve belirli süreli iş sözleşmelerinde işçinin sözleşmeyi haksız feshetmesi durumunda işverenin tazminat isteme hakkı bulunmaktadır. Bu durum TBK m.439’da gösterilmiştir.
İşverenin Haklı Feshi
İş Kanunu m. 25 işverenin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesini düzenlemiştir. Bu maddeye göre işveren üç koşulda sözleşmeyi feshedebilir. Bu koşullar;
Sağlık sebepleri;
İşçinin kendi kastından veya yaşam tarzından dolayı yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi durumunda, bu sebep sonucunda doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi,
İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda işveren bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan durumlar;
İş sözleşmesi yapıldığı sırada işçi bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerçeğe uygun olmayan bilgiler verip işvereni yanıltırsa,
İşçi, işveren veya aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi yahut davranışlarda bulunması, ya da işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması durumunda,
İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması durumunda,
İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması durumunda,
İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması hallerinde
İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi durumunda,
İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi durumunda
İşçinin yapmakla görevli olduğu işlerin kendisine hatırlatılmasına rağmen yapmamakta ısrar etmesi durumunda
İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması durumunda işveren bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Zorlayıcı sebepler;
İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması durumunda
İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın ihbar bildirim süresini aşması işveren bildirim sürelerine uymadan sözleşmeyi feshedebilir.
Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden itibaren 6 iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl sonra kullanılamaz.
İşverenin Haksız Feshi
İşveren haklı bir sebebe dayanmadan iş sözleşmesini feshetmesi durumunda işçi, iş güvencesi kapsamında ise ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve işe iade davası açabilir.
İş güvencesi kapsamı dışındaki iş sözleşmelerinde işçi, ihbar tazminatı, kıdem tazminatı ve haksız fesih tazminatı isteyebilir.
Belirli süreli iş sözleşmelerinin işveren tarafından haksız feshedilmesi durumunda işçi işe iade davası açamaz.
Haksız Fesih Tazminatı
İşveren tarafından, iş sözleşmesinin haksız feshinde belirsiz süreli iş sözleşmelerinde fesih bildirimi süresinden, belirli iş sözleşmelerinde ise geri kalan ücret tutarında ödenmesi gereken tazminattan ayrı bir tazminat ödenmesi gerekmektedir. Buna haksız fesih tazminatı denir. Haksız fesih tazminatı hakimin takdirine bağlıdır ancak belirlenecek tazminat miktarı işçinin 6 aylık ücretinden fazla olamaz.
Borçlar Kanunu veya iş güvencesi kapsamında dışında kalan İş Kanunu’na tabi belirsiz veya belirli süreli iş ilişkilerinde haksız fesih tazminatı uygulanır.
Hakim, haksız fesih tazminatına hükmederken somut olayın bütün durum ve koşullarını göz önüne alarak karar verir.
Haksız fesih tazminatı, işçinin temel ücreti üzerinden hesaplanır.