Türk hukukunda düzenlenmiş bulunan altı tip şirket bulunmaktadır. Bu şirketlerden olan adi şirket Türk Borçlar Kanunu’nda, kolektif şirket, komandit şirket, anonim şirket, limited şirket ve kooperatif şirket ise Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Ticaret Kanunu’nda düzenlenen şirketlerin tüzel kişiliği bulunmaktadır.
Şirketler şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Şahıs şirketleri, şirket borçlarından dolayı ortakların sorumlu olduğu, şirketin malvarlığından elde edilemeyen alacaklardan dolayı ortakların şahsi malvarlığına müracaat edilebilen şirket türüdür. Sermaye şirketleri ise, ortakların sadece şirkete karşı taahhüt ettikleri sermaye payını ödemekle yükümlü oldukları şirket türüdür. Şirket alacaklılarına karşı ortaklar sorumsuzdur.
Adi şirket, iki ya da daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca erişmek üzere birleştirmeyi üstlendikleri sözleşme ile kurulmaktadır. Her ortak, para, alacak, ticari itibar dahil her türlü iktisadi değer ya da kişisel emek koyarak, ortaklığa bir katılım payı getirmekle yükümlüdür. Ortakların kazanç ve zarardaki payı, katılım payının değerine ve niteliğine bakılmaksızın eşittir.
Ticari hayatta karşılaşılan joint venture (adi şirket), adi ortaklık türüdür.
Adi şirketin tüzel kişiliği olmadığı ve şahıs şirketi olduğu için, şirket borçlarından dolayı sorumluluk, ortaklara veya işlemi bizzat yapan temsilciye aittir.
Adi şirket ortakları gerçek veya tüzel kişiler olabilmektedir. Adi şirketin kurulabilmesi için kanunla belirlenmiş asgari bir sermayesi bulunmamaktadır.
Türkiye’de adi şirket kurmak için vatandaşlık şartı aranmamaktadır. Bu nedenle yabancı uyruklu biri Türkiye’de adi şirket kurabilmektedir. İki veya daha fazla kişiyle kurulan adi şirketin ortaklarının hepsi yabancı olabilmektedir.
Ortaklar arasında Türk Borçlar Kanunu’nun adi şirketlere ilişkin hükümlerine uygun olarak bir esas sözleşme yapılması yeterlidir. Bu sözleşmenin geçerliliği için herhangi bir şekil şartı bulunmamaktadır. Ancak yabancı gerçek kişisinin çalışma izni olmadan şahıs şirketi kurması mümkün değildir. Sadece ikamet izni yeterli olmayıp bu sebeple 5 (beş) yıl kesintisiz ikamet ettikten sonra çalışma izni alarak bu şirketi kurabilirler.
Yabancının faaliyetinin, ulusal ekonomiye sağlayacağı katkı ve yabancının icra edeceği faaliyet için yeterli miktarda gelire sahip olduğunu kanıtlayan belgeleri bulunması gerekmektedir. Bu şirket türü çok fazla tercih edilmemektedir.
Kolektif şirket ticari bir işletmeyi, ticaret unvanı altında işletmek için, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortakların şirket alacaklılarına karşı sorumluluğu bulunan şirkettir. Bir şahıs şirketidir. Bu şirketi kurabilmek için kanunda gösterilen sermaye miktarı bulunmamaktadır.
Kolektif şirkete sadece gerçek kişiler ortak olabilir. Bu şirket en az iki ortak tarafından kurulmaktadır. Tüzel kişiler bu şirketi kuramamakta ve ortak olamamaktadır. Ortakların kar ve zarar paylaşımı konusunda bir anlaşmaları yoksa, kar ve zarar eşit olarak paylaştırılır.
Kolektif şirket ticaret unvanı, ortaklardan en az birisinin adı ve soyadı ile şirket ve kolektif olduğunu gösteren ibareden oluşmaktadır.
Şirketin kuruluşu, esas sözleşmenin hazırlanması, bu sözleşmenin noter onayı alması ile tescil ve ilan aşamalarından oluşmaktadır. Esas sözleşme yazılı olarak hazırlanmalıdır. Ticaret siciline tescil noter onayından sonra 15 gün içinde yerine getirilmelidir.
Komandit şirketin, şahıs şirketi olan adi komandit şirket ve sermaye şirketi olan sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket olmak üzere iki farklı türü vardır.
Anonim şirket, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan şirket türüdür. Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile şirkete karşı sorumlu olmaktadır. Anonim şirketler, kanunen yasaklanmamış her türlü amaç için kurulabilir. Bir sermaye şirketidir.
Anonim şirketler, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulunda oluşmaktadır.
Anonim şirketin kurulabilmesi için bir ya da birden fazla gerçek veya tüzel kişi kurucusuna sahip olması yeterlidir. Bu kişiler gerçek veya tüzel kişiler olabilmektedir. Ortakların tamamı yabancı uyruklu olabileceği gibi ayrıca yönetim kurulu üyelerinin Türk vatandaşı olması gerekmemektedir ve Türkiye’ de yerleşik olması şartı da yoktur.
Anonim şirketlerin ticaret unvanında işletme konularından en az birinin yer alması gerekmektedir. İşletme konusunu gösteren ibarelerde kısaltma yapılamamaktadır.
Anonim şirket 50.000,00 TL sermaye ile kurulabilmektedir. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş halka açık olmayan anonim şirketlerin sermayesinin en az 100.000,00 TL olması gerekmektedir. Bu sermayelerin yüzde yirmi beşi başlangıçta yatırılmak zorundadır. Kalan miktar ise 24 ay içinde tamamlanmak zorundadır.
Anonim şirketin kuruluşu, esas sözleşmenin yazılı olarak yapılıp kurucular tarafından imzalanması ve imzaların noter tarafından tasdiki ile başlar ve anonim şirketin ticaret siciline tescili ile sona erer. 30 gün içinde ticaret siciline tescil edilmesi gerekmektedir.
Bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişiden kurulan bir sermaye şirketidir. Ortak sayısı elli kişiyi aşamaz.
Şirket sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması gerekmektedir. Esas sermaye belirlidir. Bu sermaye miktarı 10.000,00 TL’dir. Esas sermaye paylarının değerlerinin 25 TL veya katları olması şarttır.
Ticaret unvanı düzenlenirken işletme konularından en az birinin yer alması gerekmektedir. İşletme konusunu gösteren ibarelerde kısaltma yapılamaz.
Limited şirketlerin oluşumunda genel kurul, müdürler ve denetçiler bulunmaktadır.
Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu değildir. Sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler. Ortaklarının tamamı yabancı uyruklu olabilir. Ayrıca Müdürlerin Türk vatandaşı olma zorunluluğu ve Türkiye’de yerleşik olma şartı da bulunmamaktadır.
Kooperatifler, ortakların belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım ve dayanışma şeklinde sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklardır. Kooperatif şirket, şahıs şirketi veya sermaye şirketi değildir. Kooperatif, en az yedi ortakla kurulmaktadır. Yönetim kurulu ise Türk vatandaşı ve Kanunda aranan diğer şartları taşıyan gerçek veya tüzel en az üç kişiden oluşmaktadır.
YABANCI ŞİRKET KURMAK İÇİN İZLENECEK PROSEDÜRLER
4875 sayılı Kanunla getirilen düzenleme ile yabancı tüzel kişiler Türk hukukunda öngörülen tüm şirket türlerini kurabilmekte, şube veya irtibat bürosu açabilmektedir. Türkiye’de kurulmuş bir şirketin hisselerini ön izne gerek olmaksızın alabilmekte ve Türkiye’deki faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerini yurtdışına serbestçe transfer edebilmektedir. Yerli yatırımcıların sahip oldukları imkanlara sahip olmaktadırlar.
Başvuru işlemlerinden önce yabancıların şirket kuruluşu ile ilgili hazırlık yapmaları gerekmektedir. Kurmak istedikleri şirket türü belirlenmeli, faaliyetin ne olacağına bağlı olarak ana sözleşme hazırlanmalı ve diğer ihtiyaçlar karşılanmalıdır. Ülkemizde daha çok anonim ve limited şirket kurulmaktadır.
Bunlardan sonra ilk aşama şirket esas sözleşmesinin şirketin amacına, faaliyet şekline ve hedefine uygun hazırlanması gerekmektedir. Ticaret Bakanlığı’na ait MERSİS üzerinden başvuru yapılması gerekmektedir. Yabancıların kurduğu şirkete bu sistem üzerinden bir numara verilmektedir.
Şirket kurmak için gereken belgelerle ilgili Ticaret Sicil Müdürlüğü’ne başvuru yapılmaktadır. Bu belgeler;
Bu belgelerden Türkiye dışından alınmış olanlar ilgili ülkeden apostil şerhi ve Türkiye’den noter onayı alarak veya düzenlendikleri Türk konsolosluğundan onay alarak dosyaya eklenir. Yabancı dildeki belgeler de yetkili tercümanlar tarafından Türkçeye çevrilmeli ve noterden onaylatılmalıdır.
Şirketin Türk vatandaşı olmayan ortakları ve Türk vatandaşı olmayan yönetim kurulu üyeleri için potansiyel vergi numarası alınması gerekmektedir. Buraya başvurmak için gereken belgeler tescil talep dilekçesi, esas sözleşme, kira sözleşmesi (şirketin kayıtlı adresini göstermeli) ve şirket adına vergi dairesine başvuruda bulunma yetkisi veren bir vekâletname bulunması gerekmektedir.
Yabancıların şirket kuruluşu işlemlerinde Rekabet Kurumu hesabına para yatırması gereklidir. Şirket toplam sermayesinin %0.04 kadarlık kısmı Rekabet Kurumu hesabına yatırılmak zorundadır.
Ana sözleşmede belirtilen sermayenin en az %25’lik kısmı tescil sürecinde, kalan kısım ise şirketin tescilinden sonraki 24 ay içerisinde ödenmelidir. Limited şirketler için %25’lik kısmın banka hesabına yatırılmış olması şartı aranmamaktadır.
En önemli aşama tescil başvurusudur. Burada ihtiyaç olan belgeler şu şekildedir;
Bu belgelerin elde edilmesi ve sicil aşamasının Ticaret Sicil Müdürlüğünde tamamlanmasından sonra Müdürlük, ilgili vergi dairesine ve Sosyal Güvenlik Kurumuna şirketin kurulduğuna ilişkin bilgi verir. Bu bilgi verme işleminden sonra kısa bir süre içinde vergi dairesine gidilerek vergi levhası alınmalıdır. Vergi dairesince görevlendirilen vergi memuru, tespit tutanağı hazırlamak için şirkete gelmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumundan sosyal güvenlik numarası alınması gerekmektedir.
Türkiye’de ticaret şirketleri tarafından bir takım defterler tutulmak zorundadır. Bu defterlerin tasdik edilmesi, kuruluş işlemleri sırasında Ticaret Sicil Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilir. Bu defterler şunlardır:
| Şirket Kuruluşunda Tutulması Gereken Zorunlu Defterler | |
| Yevmiye Defteri | Ticari işlemlerin belgelere dayanarak kronolojik sıra ile kaydedildiği defterdir. |
| Defter-i Kebir | Yevmiye defterlerine kaydedilmiş işlemleri buradan alarak hesaplara dağıtan defterdir. |
| Muhasebe Envanteri | Tespit ve değerlendirmenin ardından neticelerin muhasebe kayıtları ile karşılaştırılması ve hesapların gerçek durumu ifade eder duruma getirilen defterdir. |
| Hisse Defteri | Şirketin sermayesinin paylara ne şekilde bölündüğünü gösteren defterdir. |
| Yönetim Toplantısı Tutanak Defteri | Yönetim kurulu toplantılarına ilişkin işlemlerin ve kararların tutulduğu defterdir. |
| Genel Kurul Toplantı Tutanak Defteri | Genel kurul toplantılarına ilişkin işlemlerin ve kararların tutulduğu defterdir. |
Son olarak e-TUYS sistemine online olarak; yabancı yatırımlar için faaliyet bilgi formu, yabancı yatırımlar için sermaye bilgi formu ve yabancı yatırımlar için hisse devri bilgi formu şeklinde 3 belge doldurulmaktadır.
Şirketin kurulmasından sonra beyanname verilmesi, tahakkuk eden vergi, aylık zorunlu ücret ve giderlerin ödenmesi gerekmektedir. Türkiye’de sermaye şirketleri (limited, anonim şirket) 2021 yılı itibariyle %22 oranında kurumlar vergisi mükellefidir. Ayrıca şahıslar yıl içinde elde ettikleri kazançlar üzerinden gelir vergisi ödemek zorundadır. Şahsi gelir vergisi oranları %15-%40 arasında değişmektedir. Kanuni veya iş merkezlerinin herhangi birinin ikametgahı Türkiye’de bulunuyorsa şirket ya da şahıslar hem Türkiye’de hem de yurtdışında elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilmektedir. Ek olarak, katma değer vergisi, özel tüketim vergisi ve damga vergisi ödenmesi de gerekmektedir. Ortaklara yılsonunda kar dağıtılması halinde de kural olarak bu kardan vergi kesintisi yapılması gerekmektedir.