Gemi sicili, genel olarak gemilerin kaydedildikleri sicildir. Mevzuatımızda gemiler ile ilgili kayıtların tutulması için üç sicil mevcuttur. Bunlar; Milli Gemi Sicili, Türk Uluslararası Gemi Sicili ve Bağlama Kütüğü’dür.
Milli Gemi Sicili
Türk Ticaret Kanunu’nun 954. maddesi ile 995. maddesi arasında “Gemi Sicili” hakkında hükümler yer almaktadır.
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Türk gemileri için uygun gördüğü yerlerde gemi sicili tutturur.
Bu sicile gemilerin tescil edilebilmesi için ön şart, geminin TTK md. 940 uyarınca Türk bayrağı çekme hakkına sahip olması gerekir. Buna ek olarak yabancı devletin gemi sicilinde de kayıtlı bulunmaması gerekmektedir.
Geminin bağlama limanı nere ise oradaki sicil dairesinde tescil olunur. Geminin bağlama limanı, bir liman şehrinde değilse veya yabancı bir ülkede ise veya geminin seferleri gemiden yönetilmekte ise, malik gemisini dilediği dairede tescil ettirebilir.
Gemi siciline bütün gemiler tescil olunmazlar bu konu TTK md. 956 ve 957’ de düzenlenmiştir. 18 gros tonilato veya daha büyük hacimdeki ticaret gemilerinin tescili mecburidir. 18 gros tonilatodan küçük ticaret gemisi veya tonilatosunun kaç olduğu fark etmeyen, ticaret gemisi olmayan gemiler gemi siciline tescil ettirilebilir. Türk gemisi olarak kabul edilmeyen gemiler bu sicile kaydettirilemez.
Uluslararası Gemi Sicili
Türk Uluslararası Gemi Sicili mevzuatımıza 16 Aralık 1999 tarih ve 4490 sayılı Kanun ile girmiştir. Bu Kanun’un uygulamasını göstermek amacıyla Türk Uluslararası Gemi Sicili Yönetmeliği çıkartılmıştır.
Türk Uluslararası Gemi Sicili, Milli Gemi Sicili sisteminin içinde ve özel bir alana sahip olan kurallardan meydana gelen bir bölümdür.
Bu sicile tescil edilen gemiler Türk Bayrağı çekme hakkını kazanırlar.
Yurt dışından finansal kiralama yoluyla getirilecek gemiler ve yatlar TUGS’un özel bir sütununa yazılır.
Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne Tescil
Gemilere İlişkin Şartlar:
TUGSK md. 1 gemiler ve ticari yatlardan bahsetmektedir. Aynı Kanun md. 2’de ticari yatın tanımı yapılmıştır. Md. 4/c’de özel maksatlı- özel yapılı gemilerden bahsedilmiştir ancak gemiler hakkında tarif verilmemiştir. TUGSY md. 4/d’de söz konusu gemilerin tiplerini ve vasıflarını idare tarafından yapılacağını öngörmektedir.
Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne ticari amaçla kullanılan yolcu gemileri, yük gemileri, açık deniz balıkçı gemileri, özel maksatlı-özel yapılı gemiler ile yine ticari amaçla kullanılan yatlar tescil edilebilecektir.
1) Yük gemileri: Yurt dışından getirilecek yük gemilerinin Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilebilmeleri için 3000 deadweight tonun üzerinde olmaları şarttır.
2) Yolcu gemileri: Mevzuatımızda yolcu gemisi tanımlanmamıştır. Yurt dışından getirilecek yolcu gemileri için 300 grostonun üzerinde olmaları şartı vardır.
3) Açık deniz balıkçı gemileri: TUGSK md. 2/a ‘de kanunda kullanılan gemi kelimesinin açık deniz balıkçı gemilerini kapsadığı belirtilmiştir. TUGSY md. 4/a gemi kelimesine açık deniz balıkçı gemilerini de katmıştır. Md. 2/a ve b genel olarak gemilerden söz etmekte, md. 2/c açık deniz balıkçı gemilerini anmaktadır.
4) Özel maksatlı-özel yapılı gemiler: TUGSK md.4/c hükmünde değinilmiştir. Yönetmelikte ise md. /a ve c bentleri ile Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilebileceğini öngörmektedir. Yurt dışından getirilen gemiler bu sicile tescil edilebilmeleri için 300 groston üzerinde olmaları gerekir.
5) Yatlar: TUGSK md. 2/b ile TUGSY md.4/b’de yatın tarifi verilmiştir. TUGSY md. 4/c’de ise “yatçı” tanımlanmıştır. Genel olarak bakıldığında bu sicile “ticari yat” niteliğinde olanlar tescil ettirilebilir. Özel yatların tescili mümkün değildir.
Maliklere İlişkin Şartlar;
TUGSK md. 5/I hükmüne göre, kanuni ikametgahı Türkiye’de olan Türk veya yabancı uyruklu gerçek kişiler ve Türkiye’de Türk mevzuatına göre kurulmuş bulunan şirketler maliki oldukları gemileri ve yatları bu sicile tescil ettirebilirler. İkametgah unsurunun tayini, TMK md. 19 ve 51 ile TTK md. 42/I uyarınca yapılmaktadır.
1) Gerçek Kişiler:
Türkiye’de İkamet Eden Türkler;
Türk uyruklu gerçek kişiye ait ve Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilmesi mümkün olan bir geminin tescili için malikin Türkiye’de ikamet etmesi şarttır.
Türk uyruklu gerçek kişilerin malik oldukları bir geminin Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilebilmesi için maliklerin hepsinin Türkiye’de ikametgahı bulunması gerekir.
Türk vatandaşı Türkiye’de bulunan ikametgahını bırakıp yurt dışında bir yerde ikamet etmeye başlarsa malikin sahibi olduğu geminin sicil kaydından terkin ettirmesi için talepte bulunması gerekir.
Türkiye’de İkamet Eden Yabancılar:
TUGSK md. 5/I ve TUGSY md.7/I uyarınca ikametgahı Türkiye’de bulunan yabancı uyruklu bir gerçek kişinin, maliki olduğu gemiyi bu sicile tescil ettirmesi mümkündür. Buradaki önemli husus ikametgahın Türkiye’de olmasıdır.
Yabancı uyruklu gerçek kişilerin malik oldukları bir geminin Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne tescil edilebilmesi için maliklerin hepsinin Türkiye’de ikametgahı bulunması gerekir.
Yabancı uyruklu vatandaşın Türkiye’de bulunan ikametgahını bırakıp yurt dışında bir yerde ikamet etmeye başlarsa malikin sahibi olduğu geminin sicil kaydından terkin ettirmesi için talepte bulunması gerekir.
2) Şirketler
TUGSK md. 5/2 ve TUGSY md. 7/1 açıkça sadece şirketlere ait gemilerin bu sicile tescil edilebileceğine öngörmüştür. Bir şirketin bu sicile gemisini tescil ettirebilmesi için Türk mevzuatına göre kurulmuş olması gerekmektedir.
Bağlama Kütüğü
Bu kütüğe Kanun’da tarifi yapılan araçların kaydedilmesi ve bunlardan bir harç alınması gerekir. Bağlama Kütüğü’nün kapsamına gemiler, deniz araçlar ve iç su araçları girmektedir.