UNIDROIT Nedir?
Uluslararası Özel Hukukun Birleştirilmesi Enstitüsü (UNIDROIT), Roma'da kurulmuş bağımsız bir uluslararası organizasyondur. Amacı, devletlerin arasındaki hukuku özellikle ticaret hukukunu modernize etmek, uyum sağlamak ve koordine etmek için gereken ihtiyaçlar ile yöntemleri incelemek ve bu hedeflere ulaşmak için yeknesak ilke ve kuralları düzenlemektir.
UNIDROIT’e üye 63 ülke bulunmaktadır. UNIDROIT, bir Sekreterlik, bir Yönetim Kurulu ve bir Genel Kuruldan oluşan üç kademeli bir yapıya sahiptir.
UNIDROIT tarafından günümüze kadar düzenlenmiş dört tane UNIDROIT İlkeleri bulunmaktadır.
UNIDROIT İlkelerinin Özellikleri
UNIDROIT'in temel yasal hedefi, özel hukukun uyumlaştırılmış yeknesak kurallarını hazırlamaktır. UNIDROIT tarafından hazırlanan tek tip kurallar, maddi hukuk kurallarının birleştirilmesiyle ilgilidir.
- Genel Nitelikte Olması
UNIDROIT İlkeleri, ticari sözleşmelere uygulanacak taraflara eşit ve adil bir durum yaratan, uluslararası ticari ilişkilerin gereklerine uygun genel kurallar bütünüdür. Tek bir sözleşme için hazırlanmış kurallar değildir tüm sözleşmeler hukukunu kapsamaktadır.
- Taraf İradesine Dayanması
UNIDROIT İlkeleri, taraf iradesine dayanmaktadır. Tarafların sözleşmede bu ilkelerin uygulanmasını belirtmesi yeterlidir. İlkelerde düzenlenmiş olan iyiniyet, hakkın kötüye kullanılmaması ve gabin ile hükümler dışındaki hükümler taraflarca serbestçe kararlaştırılabilir.
- Uluslararası Sözleşmelere İlişkin Olması
UNIDROIT İlkeleri, uluslararası sözleşmelere özgüdür. Bunun sebebi, ulusal hukuk tarafından düzenlenen sözleşme hükümlerinin yabancılık unsuru taşıyan sözleşmeleri tam olarak karşılayamamasıdır. Yabancılık unsuru taşıyan sözleşmelere UNIDROIT İlkeleri uygulanması taraflara daha geniş bir irade özgürlüğü tanımaktadır.
- Ticari Sözleşmelere İlişkin Olması
UNIDROIT İlkeleri, özellikle uluslararası ilişkilerde tacirler arasında veya ticari iş niteliği taşıyan sözleşmelerde uygulanmaktadır. Ancak ticari ilişki teriminin geniş yorumlanması gerekmektedir. Buna göre, yatırım ve/veya imtiyaz sözleşmeleri ile meslekî hizmetlere de uygulanabilmektedir. Tüketici sözleşmelerine uygulanamaz.
UNIDROIT İlkelerinin Kapsamı
UNIDROIT İlkeleri 2016, 11 bölümden oluşmuştur. Bu bölümlerde yer alan hükümleri sıralamak gerekirse;
Birinci Bölüm: Başlangıç maddesi içeren bu bölümde, sözleşme yapma özgürlüğü, sözleşmenin şekli, sözleşmenin bağlayıcı niteliği, emredici kurallar, taraflarca bu kurallardan ayrılma ve bu kurallarda değişiklik yapma, ilkelerin yorumu ve boşlukların doldurulması, iyiniyet, teamüller ve uygulamalar, tebliğ ve tanımlar hükme bağlanmıştır.
İkinci Bölüm: Bu bölümde Sözleşmenin kuruluşuna ilişkin hükümler yer almıştır. Özellikle; sözleşmenin kuruluşu, icap, kabul, yazılı teyit, esas veya şeklî mutabakata tabi sözleşme, kötü niyetle yapılan müzakereler, sözleşmenin gizli tutulması, standart hükümlerle standart olmayan hükümler arasında çelişki, tip maddeler üzerinde uyumsuzluk gibi konular düzenlenmiştir. Aynı zamanda temsilcilerin yetkilerinden bahsedilmiştir.
Üçüncü Bölüm: Bu bölümde Sözleşmenin geçerliliği ele alınmıştır. Bu bağlamda; sözleşmede ele alınmayan hususlar, başlangıçtaki imkânsızlık, hatanın tanımı, hata nedeniyle iptal, ifade etme ve iletişimde hata, hile, tehdit, aşırı yararlanma, süreler, kısmî iptal, iptalin geriye etkili hükmü, tazminat, hükümlerin emredici niteliği, tek taraflı beyanlar, emredici kuralları ihlal eden sözleşmelere uygulanacak hükümler bulunmaktadır.
Dördüncü Bölüm: Bu bölümdeki hükümler yorum kurallarına tahsis edilmiştir. Sözleşme yapılırken tarafların niyeti, beyanları ve davranışlarının yorumu, yoruma uygun hal ve şartlar, sözleşmeye atıf, faydalı yorum, aleyhe yorum kuralı, dil aykırılıkları, mevcut olmayan terimin yerine ikame yapılması bu hükümler arasında yer almıştır.
Beşinci Bölüm: Burada Sözleşmenin kapsamı ve üçüncü kişinin haklarına ilişkin hükümler bulunmaktadır. Sözleşmedeki açık ve örtülü yükümlülükler, taraflar arasında işbirliği görevi, sonuç borcu veya vasıta borcu, borç tipinin belirlenmesi, edimin kalitesinin tayini, fiyat tespiti, süresi belli olmayan sözleşmeye ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Üçüncü kişinin yararına yapılan sözleşmeler, üçüncü kişinin hakkının geri alınması veya üçüncü kişinin feragat etmesi düzenlenmiştir.
Altıncı Bölüm: İfa (edim) ile ilgili kuralları içermektedir. Bu bağlamda; ifa zamanı, bir defada ifa, kısmî ifa, ifa emri, erken ifa, ifa yeri, ifa maliyeti, ödemelerin mahsubu, parasal olmayan borçlarda mahsuplaşma, ahde vefa, aşırı ifa gibi hükümleri bu bölümde bulmak mümkündür.
Yedinci Bölüm: İfanın yerine getirilmemesi hükümlerini kapsamına alan bu bölümde, ifa etmemenin tanımı, ifanın ertelenmesi, ifa için ilâve süre, muafiyet hükümleri gibi düzenlemeler yer almaktadır. İfa alt başlığında ise; para borcunda ifa, parasal olmayan borcun ifası, ayıplı ifayı düzeltme ve ikame etme, yasal ceza, çözüm yolu değişikliği gibi hükümlere yer verilmiştir. Diğer bir alt başlıkta da; sözleşmenin feshine ilişkin hükümlere yer verilmiştir. Tazminat alt başlığında ise; tazminat hakkı, tam tazminat, zararın kesinliği, zararın öngörülebilirliği, zararın azaltılması, para borçlarının ödenmemesi halinde uygulanacak gecikme faizleri, tazminatı hesaplama parası, sözleşme ile tespit edilen tazminat hükümleri mevcuttur.
Sekizinci Bölüm: Takas hükümlerinin düzenlendiği bu bölümde, takasın koşulları, farklı para birimi ile takas, bildirim suretiyle takas düzenlenmiştir.
Dokuzuncu Bölüm: Bu bölümdeki hükümler üç ayrı başlıkta incelenmektedir.
Hakların devri bölümünde, parasal olan ve olmayan hakların devri, kısmi devir, gelecekteki haklar, devir yasağı, birbiri ardına devirler, devreden hakka ilişkin haklar ve devredenin garantileri yer alır.
Borçların nakli bölümü, nakil çeşitlerini, üçüncü kişinin ifasını ve nakledilen borçla ilgili hakları düzenlemiştir.
Son bölümde ise sözleşmelerin devrinden bahsedilmiştir.
Onuncu Bölüm: Bu bölüm zamanaşımı hakkında düzenlemeler içermektedir. Buna göre, zamanaşımı süresi gösterilmiş, yargılamanın ve tahkim yargılamasının zamanaşımını durdurması, iade, takas hakkı, mücbir sebep, ölüm ve ehliyetsizlik durumunda zamanaşımının durması düzenlenmiştir.
On Birinci Bölüm: Müteselsil borçlu ve alacaklıdan bahsedilen bu bölümde müteselsil alacaklı ve borçlunun hakları, mahkeme kararlarının etkisi ve paylaşım hükümleri düzenlenmiştir.
UNIDROIT İlkeleri Yerel Hukuka Ters Düşerse Ne Olur?
UNIDROIT İlkeleri yerel kanuna aykırı ise UNIDROIT İlkeleri değil, yerel kanun hükümleri uygulanır. Ancak taraflar sözleşmelerinden doğan ihtilâfların UNIDROIT İlkelerine göre çözüleceğini kararlaştırmışsa öncelikle UNIDROIT İlkeleri uygulanır. Ancak bu takdirde dahi UNIDROIT İlkelerinin milletlerarası kamu düzenine ve ülkenin emredici hükümlerine aykırı olmaması gerekir.
Sonuç
Milletlerarası Ticarî Sözleşmelere İlişkin olup Roma’da 1994 yılında kabul edilen UNIDROIT İlkeleri milletlerarası ticarî tahkimde uzun süredir uygulanmaktadır. UNIDROIT İlkeleri dünyadaki önemli hukuk sistemlerinde mevcut hukukî kavram ve müesseselerin nitelik ve içeriğini yansıtmaktadır. Bu nedenle uluslararası ticari sözleşmelerde ortaya çıkan uyuşmazlıklarda çözüm yöntemi olarak seçilmektedir.